R.M. Məmmədov1, H.İ. Şəkərov2, S. Məmmədova1 L. Əbilhəsənova1
1- Geofizika və Geologiya Idarəsi, KGİB
2- “Neftqazelmitədqiqatlayihə” İnstitutu
Yevlax-Ağcabədi çökəkliyi Azərbaycanın iri tektonik vahidlərindən biri olmaqla yanaşı, neftlilik-qazlılıq baxımından da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çökəkliyin ərazisində 70-ə yaxın struktur qalxım aşkar edilmiş və Muradxanlı, Cəfərli, Naftalan, Qazanbulaq, Acıdərə, Tərtər neft yataqları mövcuddur. Bu yataqlardan hazırda ilk üçü istismarda, digərləri isə konservasiyadadır. Bununla yanaşı, Şirvanlı və Bərdə sahəsində qazıma zamanı Maykop dəstəsi çöküntülərindən intensiv neft-qaz, Sarmat çöküntülərindən isə zəif qaz təzahürü qeydə alınmışdır. Zərdab, Əmirarx, Şıxbağı və s. sahələrdə Orta Eosen, Maykop, Üst Təbaşir çöküntülərindən qazıma zamanı neft axınları alınmışdır. Beyləqan sahəsində kəşfiyyat və struktur xəritəalma quyularında Maykop lay dəstəsinin qumlu horizontlarından sənaye əhəmiyyətli neft və qaz axınları, 22 saylı quyuda isə, foraminiferli təbəqələr (sıx əhəngli qumdaşları və əhəngdaşları) sınanarkən, hasilatı 18 m3/sutka olan neft axını alınıb.
Ərazidə geoloji-geofiziki tədqiqat işlərinə XX əsrin sonlarından başlanılmışdır. İndiyə qədər çökəkliyin ərazisində müxtəlif yönümlü geofiziki kəşfiyyat işləri yerinə yetirilmiş, onun geoloji quruluşu və tektonikası öyrənilmişdir. Bu tədqiqatlar nəticəsində əsas etibarı ilə Mezozoy çöküntülərinin yuyulma səthinə qədər (“P” horizontuna) dərinlik intervalı öyrənilmişdir. XX əsrin ortalarından başlayaraq bir neçə il ərzində Yevlax-Ağcabədi çökəkliyini müxtəlif istiqamətlərdə kəsən regional profillər işlənilmişdir. Bu profillər üzrə tədqiqatlar sınan dalğaların korrelyasiyası (SDKÜ) və “Dərinlik seysmik zondlama” (DSZ) üsulları ilə yerinə yetirilmişdir. Sonralar bu məlumatlar ümumiləşdirilmiş, müxtəlif vaxt intervallarında qeyd olunan dalğaların sürət xarakteristikasının dəyişməsinə görə sındırıcı sərhədlərin dərinliyi və stratiqrafik mənsubiyyəti proqnozlaşdırılmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, aparılmış tədqiqatlar, onlardan alınmış nəticələr və ümumiləşdirmə işləri o dövrün texniki imkanları çərçivəsində yerinə yetirildiyindən təxmini xarakter daşımışdır. 1970-ci illərdən başlayaraq, bu günə qədər çökəkliyin ərazisində ən yeni texnika və texnologiyaların tətbiqi ilə aparılmış seysmik kəşfiyyat işləri nəticəsində alınmış məlumatlar da qeyd olunanları bir daha təsdiqləyir. Belə ki, SDKÜ və DSZ işləri nəticəsində ayrılmış d2çök və d0fun. sərhədlərini ümumi dərinlik nöqtəsi üsulu ilə aparılan tədqiqatlarda izləmək mümkün olmamışdır [1]. Digər tərəfdən son illərdə yerinə yetirilmiş tədqiqatlar əsasında müxtəlif sahələrdə Təbaşirdaxili çöküntülərə uyğun gələn sərhədləri izləmək mümkün olmuşdur [ 2]. Lakin bu sərhədlər də bütün sahə boyu müntəzəm deyil, ayri-ayri hallarda izlənilmiş, bəzən isə onların təbiətinin birmənalı qiymətləndirilməsi çətinlik yaratmışdır. Bununla yanaşı, Yevlax –Ağcabədi çökəkliyində üst qatlarla yanaşı, Mezozoy şöküntülərinin perspektivliyi də yüksək qiymətləndirilir [ 3,4,5]. Bu səbəbdən də çökəkliyin dərinlik geoloji quruluşunun daha da dəqiqləşdirilməsi məqsədilə burada əks olunan və sınan dalğa üsullarının birgə tətbiqi ilə seysmik kəşfiyyat işlərinin yerinə yetirilməsi zərurəti yaranmışdır.
Sahənin geoloji quruluşunda Mezokaynozoy çöküntüləri iştirak edir. Yura çöküntüləri müxtəlif vulkanogen süxurların - andezit, porfirit, bazalt, norit, dunit və s. kvarsitlərlə növbələşməsindən, daha dərin intervallarda isə bazaltların üstünlük təşkil etdiyi andezit-bazalt seriyası ilə təmsil olunmuşdur [ 6,7,8].
Alt Təbaşir çöküntüləri əsasən terrigen-gilli və vulkanogen litofasiyalardan təşkil olunmuşdur. Açılmış qalınlığı Zərdab sahəsində 440 - 765 m arasında dəyişir.
Üst Təbaşir çöküntüləri əsasən iki litofasiya (vulkanogen və karbonatlı) ilə təmsil olunur. Çökəkliyin şimal-şərq yamacında yerləşən Muradxanlı qalxımında Üst Təbaşir çöküntüləri əsasən vulkanik süxurlardan ibarət olsa da, tərkibində çökmə süxur təbəqələrinə də rast gəlinir. Maksimal qalınlığı Muradxanlı sahəsində 1952 m təşkil edir. Paleosen çöküntüləri gil, mergel, qumdaşı, alevrolitli-gilli əhəngdaşları, gilli və karbonatlı qumdaşılarının növbələşməsindən ibarətdir. Qalınlığı 40-45 m-dən 200 m-ə qədər dəyişir, bəzi strukturların tağ hissəsində isə kəsilişdə tamamilə iştirak etmir (Muradxalı, Zərdab, Sor-sor, Carlı və d).
Eosen çöküntüləri alt, orta, üst şöbələri ilə təmsil olunur. Əsasən çökmə süxurlardan təşkil olunub. Eosenin tam qalınlığı Şirinqum və Zərdab sahələrində uyğun olaraq 960-1140 və 365-483 m intervalında açılıb, əsasən əhəngli gillər, argillit, əhəngdaşı, dolomit laycıqları, qumdaşlarından təşkil olunmuşdur.
Maykop çöküntüləri kəsilişin aşağı hissələrində qum, qumdaşılarından, yuxarılara doğru isə əsasən karbonatsız gillərdən ibarət olub, incətəbəqəli qumdaşı, mergel və alevrolitlər ilə növbələşir. Çökəkliyin CQ yamacının cənub-şərqində, Ağcabədi sahəsində Maykop çöküntülərinin qalınlığı 857 m, şimal-qərb hissədə yerləşən sahələrdə isə 1834 m təşkil edir.
Orta Miosen - Çokrak, horizontları Muradxanlı, Zərdab, Əmirarx və s. sahələrdə açılıb. Konq- Karaqan çöküntülərinin qalınlığı Zərdab və Muradxanlıda 150-170 m-ə yaxın, qərbi Əmirarxda isə 185 m-dən 230 m-ə qədər artır. Gilli alevrolitli süxurların nazik qumdaşı, mergel və dolomit təbəqəcikləri ilə növbələşməsi ilə təmsil olunub.
Üst Miosen (Sarmat) çöküntüləri gillərdən, qum və qumdaşı təbəqələrindən, qismən də mergel və əhəngdaşılardan ibarətdir. Bu çöküntülərin qalınlığı sahə üzrə 270 m - 600 m arasında dəyişir. Yevlax-Ağcabədi çökəkliyinin CQ yamacında Miosen çöküntülərinin ümumi qalınlığı Konk-Karaqan və Çokrak çöküntülərinin pazlaşması hesabına kəskin azalır.
Alt Pliosen pis çeşidlənmiş gil və qumların növbələşməsindən ibarətdir, bölgədə məhdud sahədə yayılıb. Onun maksimal qalınlığı Saatlıda 530 m açılmışdır, çökəkliyinin CQ yamacına doğru isə bu horizont pazlaşır.
Üst Pliosen-Ağcagil çöküntüləri alevritli qum aratəbəqəli sıx gillərin, bəzi hallarda isə əhəngdaşıların və konqlomeratların növbələşməsindən ibarətdir. Çökəkliyin ŞŞq yamacının cənub-şərq hissəsində qalınlığı 540 m-ə çatır, yamacın şimal-qərb ərazilərində isə qalınlıq 200-600 m arasında dəyişir.
IV dövr çöküntülərinin alt hissəsi - Abşeron mərtəbəsi əsasən qravelit, kiçik qırıntılı kontinental süxurları da daxil olmaqla qum və qumdaşı aratəbəqəli gillərin, bəzi yerlərdə isə alevritlərin növbələşməsindən ibarətdir. Qalınlığı 1700 m-ə qədərdir.
Kəsilişdə gillər üstünlük təşkil edirlər. Kəsilişin aşağı hissəsində əhəngli boz gillərin alevrolitlərin, qum daşlarının və əhəng daşlarının nadir ara qatları ilə növbələşməsi qeydə alınıb. Müasir dövr (Holosen) çöküntüləri Sor-sor və Carlıda 800-900 m, Saatlıda 860 m, Zərdab və Əmirarxda 400-700 m, Muradxanlıda 300-650 m qalınlıqla açılmışdır. Bu dövrün çöküntüləri əsasən qumlar, qumdaşları, gillər, çıqıllardan ibarətdir.
Yevlax- Ağcabədi çökəkliyinin dərinlik və səthi seysmogeoloji şəraiti də öz mürəkkəbliyi ilə səciyyələnir. Bütün bunları nəzərə alaraq, seysmik işlər yerinə yetirilərkən müşahidə sistemi elə seçilmişdir ki, müxtəlif vaxt intervallarında əks olunan və sınan dalğaları qeyd etmək mümkün olmuşdur.
Şəkil 1. Yevlax-Ağcabədi çökəkliyinin tektonik sxemi.
Belə ki, eyni profildə müşahidələr seysmik kəşfiyyatın iki üsulu ilə aparılmışdır: Ümumi dərinlik nöqtəsi üsulu (ÜDNÜ) və sınan dalğaların korrelyasiyası üsulu .
ÜDN üsulunda cinahlı müşahidə sistemi ilə aparılan tədqiqatlar zamanı dalğa mənbəyi kimi titrədici qurğulardan, SDKÜ ilə yerinə yetirilən müşahidələrdə isə 50m dərinlikdə qazılmış quyularda 20 kq partladıcı maddədən istifadə olunmuş və hər iki halda müşahidə bazasının uzunluğu 20000 m olmuşdur. Birinci halda cıxış məsafəsi 50m, ikinci halda isə 8000m təşkil etmişdir.
SDKÜ ilə yerinə yetirilən müşahidələr əsasən “qarşılıqlı hodoqraf” üsulundan istifadə olunmaqla aparılmışdır. Belə ki, profillər boyu müşahidə bazası 20000 metr (400 kanal) olmaqla sağ və sol cinahdan işlənilmiş, çıxış məsafəsi 8000 metr, dalğa mənbələri arasındakı məsafə isə 36000 metr olmaqla aparılmışdır. İşlənmiş profillər üzrə alınmış seysmoqramlarda müxtəlif vaxt intervallarında qeyd olunmuş dalğaların korrelyasıyasını yaxşılaşdırmaq və sinfaz oxlarının izlənməsinin dəqiqliyini təmin etmək məqsədilə müxtəlif emal prosedurları tətbiq olunmuşdur. İlk növbədə seysmoqramlar çeşidlənmiş və redaktə olunmuşdur. Həqiqi amplitudların bərpası məqsədilə gücləndirmə əmsalı, zolaqlı tezlik süzgəcləməsi tətbiq olunmuşdur. Bundan sonra partlayış və qəbul şəraitinin dəyişməsinin nəzərə alınması məqsədi ilə, eyni zamanda relyefə və kiçik sürətlər zonasına görə statik düzəlişlər tətbiq edilmişdir.
Qeyd olunan əməliyyatlar yerinə yetirildikdən sonra seysmoqramlarda müxtəlif vaxt intervallarında qeyd olunan dalğalar korrelyasiya olunmuş, onların hodoqrafları qurulmuş, təbiəti araşdırılmış, tezliyi, fərzolunan və sərhəd sürətləri hesablanmışdır. Hodoqraflarda və korrelyasiya xətlərində bucaq əmsallarının dəyişməsinə görə qeyd olunan dalğaların izlənmə zonaları və onların növbələşmə intervalları müəyyənləşdirilmişdir. Sınan dalğaların sərhəd sürəti qarşılıqlı hodoqraflara görə aşağıdakı ifadə ilə hesablanmışdır [ 9].
Vsər = 2 Dx/ Dq
q = t1-t2+T
Burada:
t1 – dalğanın sağ cinahdan təhlil olunan piketə (kanala) gəlmə vaxtı;
t2 - dalğanın sol cinahdan təhlil olunan piketə (kanala) gəlmə vaxtı;
T – qarşılıqlı vaxt;
DX – sərhəd sürəti hesablanan piketlər arasında məsafə;
q - eyni piketdə qarşılıqlı hodoqraflar arasında vaxt fərqini xarakterizə edən kəmiyyət.
Seysmoqramlarda ilk gəlişdə qeyd olunan sınan dalğaların korrelyasiyası və qurulmuş hodoqraflar əsasında sərhəd sürəti hesablandıqdan sonra, sındırıcı sərhəddin dərinliyini aşağıdakı formula əsasında hesablamaq mümkün olmuşdur:
H=(T-X/Vs) / 2 {(1/V0)2-(1/Vs)2}1/2
Burada:
H - sındırıcı sərhədin dərinliyi;
Vor - orta sürət;
Vsər- sərhəd sürəti;
X - dalğa mənbəyindən dərinlik hesablanan piketə qədər olan məsafə;
T- dalğanın dərinlik hesablanan piketə gəlmə vaxtı;
i - böhran bucağı.
Regional profillər üzrə sınan dalğa üsulu ilə alınmış məlumatların analizi nəticəsində 2 əsas sındırıcı sərhəd tam izlənmişdir. Birinci sındırıcı sərhəd Məhsuldar Qat, ikinci sındırıcı sərhəd isə Yura çöküntülərinə stratifikasiya olunmuşdur.
Alınmış seysmoqramlarda ilk gəlişdə iki dalğa cəbhəsi boyu sınan dalğalar izlənilmişdir. Birinci dalğa cəbhəsi 20000 m-lik müşahidə bazasında 3.5-8.4 saniyə intervalında, 1-300-cü piketlər (kanallar) arasında (15000 m) izlənilir. İkinnci dalğa cəbhəsi 8.4-9.3 saniyə intervalında, 290-390-cı piketlər (kanallar) arasında (təxminən 5000m) izlənilir (şəkil 2, 3). Birinci dalğa cəbhəsi boyu izlənilən dalğaların hodoqraflara görə hesablanan fərz olunan sürəti 3000-3100 m/san, ikinci dalğa cəbhəsi boyu izlənilən dalğaların hodoqraflara görə hesablanan fərz olunan sürəti isə 5200-5500 m/san arasında dəyişir.
Birinci dalğa cəbhəsi boyu izlənən dalğalar üçün sərhəd sürəti 3000 m/san, orta sürət isə təqribən 2400 m/san hesablanmış və sındırıcı sərhəddin hipsometrik vəziyyəti təyin olunmuşdur. Bu sərhəddin dərinliyi profil boyu 1500-2000 m arasında dəyişir ki, bu da Pliosen çöküntülərinə uyğun gəlir. Ümumi dərinlik nöqtəsi üsulu ilə qeyd olunmuş əksolunan dalğalarla müqayisəli şəkildə təhlil nəticəsində sınan dalğa üsulu ilə alınmış seysmoqramlarda birinci gəlişdə qeyd olunan dalğaların d1çök sərhəddinə uyğun gəlməsi müəyyənləşdirilmişdir. İkinci dalğa cəbhəsi boyu izlənən dalğalar üçün sərhəd sürəti 5400 m/san, orta sürət isə təqribən 3100 m/san hesablanmış sındırıcı sərhəddin hipsometrik vəziyyəti təyin olunmuşdur. Bu sərhəddin dərinliyi profilin əvvəllərində 6000 m-ə yaxın, ortalarına yaxın hissələrdə 10000 m, sonunda isə 7800 m-ə yaxın intervalda dəyişir ki, bu da Yura çöküntülərində izlənilən d2çök sındırıcı sərhəddinə uyğun gəlir.
Bununla yanaşı, seysmoqramlarda digər maraq doğuran amillər də müşahidə olunur. Belə ki, ilk gələn sınan dalğalardan 0.7-0.8 san sonra, daha intensiv dalğaların profil boyu qeyd olunduğu müşahidə edilir. Dalğaların sürətlərinin və amplitud - tezlik xüsusiyyətlərinin təhlili həmin dalğaların eninə dalğa olduğunu söyləməyə əsas verir. Bu dalğaların fərz olunan sürətləri ilk gəlişdə qeyd olunan uzununa dalğaların sürətindən nüsbətən kiçikdir və 2600 m/san təşkil edir. Eninə və uzununa dalğalar üçün sərhəd və orta sürətləri tapmaqla, mühitin elastiklik xüsusiyyətlərini xarakterizə edən Yunq modulu, Puasson əmsalı kimi parametrləri təyin etmək, bununla da geoloji kəsilişin litofiziki xüsusiyyətləri barədə mülahizə yürütmək mümkündür.
Eyni zamanda, seysmoqramlarda ilk gələn sınan
dalğalardan 2.2-2.3 san sonra inamla izlənən daha bir dalğa cəbhəsi müşahidə
olunur. Bu dalğalar müşahidə bazası boyu 5.7-9.5 saniyə intervalında izlənilir.
Qurulmuş hodoqrafların forması və sürətlərin təhlili bu dalğaların əks olunan
dalğalar olmasını göstərir. Belə dalğalar üçün əksetdirici sərhəddin dərinliyi
6000-10000 m arasında dəyişir ki, bu da sınan dalğalara görə hesablanmış
sındırıcı sərhəddin dərinliyinə uyğun gəlir. Bütün bunlar sözügedən dalğaların
Yura çöküntülərinə uyğun gələn d2çök sındırıcı sərhəddindən sonra əks olunduğuna dəlalət edir.
Şəkil 2.YAÇ –də partlayış üsulu ilə sol cinahdan alınmış seysmoqram
Maraqlıdır ki, partlayış üsulu ilə alınmış bəzi seysmoqramlarda sınan dalğaları üç vaxt intervalında izləmək mümkün olmuşdur (şəkil 4). Birinci dalğa cəbhəsi boyu sınan dalğalar 3.8-5.6 saniyə intervalında, 400-310-cü piketlər arasında (4500 m) izlənilir. İkinci dalğa cəbhəsi boyu sınan dalğalar 5.6-8.0 saniyə intervalında, 310-80-ci piketlər arasında (11500 m) , üçüncü dalğa cəbhəsi boyu isə 8.0- 8.san intervalında 80-1-ci piketlər arasında (4000 m) izlənilir. Birinci dalğa cəbhəsi boyu izlənilən dalğaların hodoqraflara görə hesablanan fərz olunan sürəti 2800-2900 m/san, ikinci dalğa cəbhəsi boyu izlənilən dalğaların hodoqraflara görə hesablanan fərz olunan sürəti 4200-5000 m/san, üçüncü dalğa cəbhəsi boyu izlənilən dalğaların hodoqraflara görə hesablanan fərz olunan sürəti isə 7000 -9000 m/san arasında dəyişir. Birinci və ikinci dalğa cəbhəsi boyu izlənən dalğalara görə hesablanmış dərinliklərin d1çök və d2çök sındırıcı sərhədlərinə uyğun gəlməsi müəyyənləşdirilmişdir. Üçüncü dalğa cəbhəsi boyu sınan dalğalar 20 000 metrlik müşahidə bazasında, nisbətən kiçik intervalda (4000 m) izlənilir. Bununla belə həmin dalğaların intensivliyi yüksəkdir və bir neçə faza ilə xarakterizə olunur. Tezlik xüsusiyyətlərinin və digər parametrlərin təhlili həmin dalğaların daha dərin qatlarda (Yura çöküntüləri daxilində) yeləşən horizontlardan sınaraq qeyd olunduğunu söyləməyə əsas verir. Bu dalğalara görə hesablanmış sındırıcı sərhəddin dərinliyi 12000-14000 m təşkil edir ki, bu da Yura çöküntülərinin aşağılarına uyğun gəlir.
Şəkil 5-də ÜDNÜ və SDÜ ilə alınmış məlumatların birgə kompozisiyası verilmişdir. Şəkildən də göründüyü kimi, sınan və əks olunan dalğaların birgə kompozisiyası əsasında alınmış dinamik dərinlik kəsilişlərini şərti olaraq dörd intervala bölmək mümkündür. Birinci interval - dinamik dərinlik kəsilişlərinin yuxarı hissəsini, yəni Antropogen- Pliosen-Miosen çöküntülərinə uyğun gələn horizontları əhatə edir. Bu intervalda seysmik materialların keyfiyyəti və məlumatlılığı əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir. Bütün profillər boyu bu interval daxilində olan seysmik horizontların inamla izlənilməsi müşahidə olunur.
İkinci interval – dinamik dərinlik kəsilişlərinin orta hissəsini əhatə edir, Paleogen və Mezozoy çöküntüləri arasındakı interval bir qədər zəif dalğa sahəsi ilə səciyyələnir. Burada seysmik dalğaların dinamikasının bir qədər zəifləməsi müşahidə olunsa da, horizontların inamla izlənilməsi mümkün olmuşdur.
Üçüncü interval - dinamik dərinlik kəsilişlərinin aşağı hissəsini, yəni Mezozoyun daxili quruluşunu əks etdirən çöküntü kompleksini (Üst Təbaşir-Yura) əhatə edir. İntervalın üst hissəsində seysmik dalğa sahəsi daha dinamik ifadəli olub, yaxşı izlənilir. Kəsilişin aşağılarına doğru faydalı yazının zəifləməsi müşahidə olunsa da, seysmik horizontların izlənilməsi və korrelyasiyası mümkündür.
Dördüncü interval- dinamik dərinlik kəsilişlərində Yura çöküntüləri daxilində və ondan aşağı intervallarda müşahidə olunan dalğaları xarakterizə edir. Bu interval daxilində seysmik dalğaların korrelyasiyası və sinfaz oxlarının izlənilməsi çətinləşir, bəzi hallarda müntəzəmliyi pozulur. Bununla belə, bu dalğaları da faydalı dalğalar kimi qəbul etmək mumkündür.
Beləliklə, yuxarıda qeyd olunanlar göstərir ki, tədqiqatlar zamanı əlverişli müşahidə sistemi seçməklə, bir profildə müxtəlif sərhədlərə və dərinliklərə uyğun bir neçə növ (əksolunan, sınan, uzununa, eninə) dalğaları ayrı-ayrı vaxt intervallarında qeyd etmək mümkündür. YAC-də son illərdə ilk dəfə olaraq, sınan dalğaların korrelyasiyası üsulu tətbiq olunmuş, müşahidə bazasının üzunluğu 30000m-ə yaxın olmuşdur ki, bu da daha dərin qatlardan informasiya almağa şərait yaratmışdır. Eyni zamanda ümumi dərinlik nöqtəsi üsulu ilə aparılan tədqiqatlarda da müşahidə bazasının uzunluğu kifayət qədər böyük (20000) götürülmüşdür. Həm əks olunan həmdə sınan dalğa üsulu ilə tədqiqatlar zamanı müəyyən çətinliklərə (sıx yaşayış məntəqələri, drenajlar, əkin sahələri, axmazlar və s.) baxmayaraq, müşühidə bazasının uzunluğu, eləcə də digər parametrlər profillər boyu sabit saxlanılmışdır. Bütün bunlar, eyni profildə müxtəlif vaxt intervallarında qeyd olunan əksolunan və sınan dalğaların birgə kompozisiyasına imkan vermişdir. Qeyd olunan dalğaların kinematik və dinamik parametrlərinin müqayisəli şəkildə kompleks təhlili əsasında geoloji kəsiliş mərtəbə-mərtəbə öyrənilmiş, onu təşkil edən çöküntü kompleksinin yatım və toplanma şəraiti müəyyənləşdirilmişdir. Alınmış nəticələr bu qəbildən olan tədqiqatların digər regionlarda da, daha sıx profillər şəbəkəsi seşməklə tətbiqinin zəruriliyini söyləməyə əsas verir.
Şəkil 4. Partlayış üsulu ilə alınmış üç dalğa cəbəsinin izləndiyi seysmoqram.
Şəkil 5. ÜDNÜ və SDÜ ilə alınmış məlumatların birgə kompozisiyası.
ƏDƏBİYYAT
1. Ş. S. Köçərli “Azərbaycanda neft-qaz geologiyasının problem məsələləri” Bakı, “Qanun” nəşriyyatı, 2015, 278 səh.
2. Qarayev B.M., Niyazov T.V. Naftаlan-Şm.Naftalan-Gödəkboz sahələrində Mezazoy çöküntülərinin daxili geoloji quruluşu haqqında ETİJ ANT, № 9, 2013, səh 9-14.
3. Qədirov V.Q. Yevlax-Ağcabədi çökəkliyində vulkanotektonik tələlərin varlığı haqqında ETİJ ANT, № 12, 2014, səh 3-7.
4. Алиев А.И. Эффективность поисков залежей нефти и газа осадочного выполнения нефтегазоносных бассейнов. НТПЖ АНХ №12, 2010, стр 3-6.
5. Рустамов Р.И. , Ахундов Ш.Х. Перспективы поисков новых залежей нефти и газа на юго-западном борту Евлах-Агджабединского прогиба НТПЖ АНХ №1, 2011 стр 12.
6. Əhmədov H.Ə., Bağırzadə F.M., Salayev L. Azərbaycanın neftli-qazlı vilayətlərinin geologiyası. “Maarif” Bakı.1973, 263 s.
7. Qənbərov Y.H., Şəkərov H.İ. “Azərbaycanın neft-qaz yataqları üzrə sorğu məlumat kitabının nəşrə hazırlanması” mövzusu üzrə hesabat. Bakı 2009, GGİ-nin fondu, 498 səh.
8.L.C. Əbilhəsənova, R.M. Rəsullu, N.B. Xanbabayev. “Yevlax-Ağcabədi çökəkliyi üzrə alınmış geofiziki kəşfiyyat işlərinin nəticələrinin kompleks təhlili və ümumiləşdirilməsi” mövzusu üzrə hesabat. Bakı 2015, KGİB-nin fondu, 137 səh.
9. Г.Н. Боганик, И.И. Гурвич. Сейсморазведка. Тверь, АИС, 2016, 743стр.
Yevlax-Ağcabədi çökəkliyində əksolunan və sınan dalğaların məlumatların kompleks təhlilinin bəzi nəticələri barədə
R.M. Məmmədov1, H.İ. Şəkərov2, S. Məmmədova1 L. Əbilhəsənova1
1- Geofizika və Geologiya Idarəsi, KGİB
2- “Neftqazelmitədqiqatlayihə” İnstitutu
Xülasə
Məqalədə Yevlax –Ağcabədi çökəkliyində Regional profillər üzrə seysmik kəşfiyyatın sınan və əks olunan dalğa üsulunun tətbiqi zamanı seçilmiş müşahidə sistemlərinin əlverişli olması göstərilmişdir. Uzununa profillərdə qeyd olunmuş əks olunan və sınan dalğaların məlumatlarının birgə təhlilinin səmərəliliyi göstərilmişdir. Müşahidə bazasından müəyyən məsafədə yerləşdirilmiş partlayış məntəqəsindən profillər boyu bir neçə dalğa cəbhəsini qeyd etmək mümkün olmuşdur. Qeyd olunan dalğaların təhlili nəticəsində ilk dəfə olaraq, Mezozoy çöküntüləri daxilində, d2çök sındırıcı sərhədinə uyğun gələn horizontu müntəzəm izləmək mümkün olmuşdür. Əks olunan və sınan dalğaların məlumatlarının birgə kompozisiyası nəticəsində geoloji kəsiliş yer səthindən başlayaraq, d2çök sındırıcı sərhədinə qədər mərtəbə-mərtəbə öyrənilmişdir. Belə tədqiqatların digər regionlarda da tətbiq olunması təklif olunmuşdur.
R.M.Mammadov, H.I.Shakarov, S.R.Mammadova, L.Abilhasanova
About Some Results of Comlex Analysis of Reflected and Refracted Waves in Yevlakh-Aghjabadi Pit
Abstract
In the article, the selected observation systems were proved to be affordable at the time of applying refracted and reflected wave method of seismic exploration on Regional profiles in Yevlakh-Aghjabadi pit. The effectiveness of joint analysis of reflected and refracted wave data recorded in longitudinal profiles was detected. Waves were marked along some wave fronts in the profiles from the point of explosion that was located in a definite distance from the observation base. As the result of complex analysis of underlined waves it was possible for the first time to observe regularly the horizone that coincide to d2sed refracted boundary inside the Mesozoic sediments. As the result of joint composition of refracted and reflected wave data, the geological cut was explored layer by layer from the ground to d2sed refracted boundary. Such researches are offered to be conducted in other regions.
Мамедов Р.М, Шакаров Х.И, Мамедова С.Р, Абилгасанова Л.Дж.
О некоторых результатах комплексного анализа данных отраженных и преломленных волн в Евлах-Агджебединском прогибе.
Резюме
В данной статье показана целесообразность выбранной системы наблюдения при применении методов отраженных и преломленных волн сейсморазведки на региональных профилях, отработанных в Евлах-Агджебединской впадине. Показана эффективность совместного анализа данных преломлённых и отражённых волн, регистрируемых на продольных профилях. На профилях, отработанных от пункта взрыва, расположенного на определенном расстоянии от базы наблюдения, прослеживались несколько фронтов волн, регистрируемых вдоль этих профилей. B результате комлексного анализа регистрируемых волн, впервые стало возможным регулярно прослеживать горизонт, внутри Мезозойских отложений, cответствующий преломляющей границе d2ос. Ha основе совместной композиции отражённых и преломлённых волн, геологический разрез был изучен поэтажно, начиная с поверхности земли, до преломляющей границы d2ос. Рекомендовано провести аналогические исследования и в других регионах.
