Qamma Karotaj (Gamma ray)

Qamma karotajı (Gamma Logging) geoloji tədqiqatlarda və xüsusilə də neft-qaz sənayesində quyu kəsilişlərini öyrənmək üçün istifadə olunan əsas geofiziki üsullardan biridir. Bu üsul süxurların daxilində təbii olaraq yaranan qamma şüalarının intensivliyini ölçməyə əsaslanır.

Qamma Karotajı Necə İşləyir?

Qamma karotajı passiv bir üsuldur, yəni quyuya xüsusi bir şüa mənbəyi göndərməyə ehtiyac yoxdur. Proses belə işləyir:

• Quyunun içinə qamma şüalarını ölçə bilən xüsusi bir zond (ölçü cihazı) endirilir. Bu zond adətən quyunun dibindən yuxarıya doğru hərəkət etdirilir.
• Zond quyu divarını təşkil edən süxurların buraxdığı təbii qamma şüalarını qeydə alır.
• Ölçmələr dərinlik boyunca davamlı olaraq aparılır və nəticələr “qamma karotaj diaqramı” adlanan bir qrafikdə əks olunur. Bu diaqramda X oxu qamma şüasının intensivliyini (adətən API vahidləri ilə), Y oxu isə quyunun dərinliyini göstərir.

Qamma Şüalarının Mənbəyi

Süxurların təbii radioaktivliyi əsasən üç elementin parçalanması ilə əlaqədardır:

• Kalium-40 (40K): Əsasən gil (şist) tərkibində geniş yayılmışdır.
• Torium (Th) seriyası: Toriumun parçalanma məhsullarıdır və gillərdə olur.
• Uran (U) seriyası: Uranın parçalanma məhsullarıdır və həm gillərdə, həm də bəzi digər süxurlarda (məsələn, fosfatlar) rast gəlinir.

Gil tərkibli süxurlar (şistlər) adətən bu radioaktiv elementlərlə zəngin olur və buna görə də yüksək qamma şüa intensivliyi göstərir. Əksinə, qumdaşı, əhəngdaşı və dolomit kimi kollektor süxurlarda bu elementlərin miqdarı azdır, bu da onların aşağı qamma şüa intensivliyi göstərməsinə səbəb olur.

Tətbiq Sahələri

Qamma karotajı müxtəlif geoloji və neft-qaz mühəndisliyi məsələlərinin həllində geniş istifadə olunur. Əsas tətbiq sahələri bunlardır:

• Litoloji Təyin: Süxur tiplərini (qumdaşı, şist, əhəngdaşı və s.) ayırd etmək üçün ən əsas vasitədir. Yüksək qamma şüası gilli (şist) layların, aşağı qamma şüası isə qumdaşı və karbonat laylarının göstəricisidir.
• Quyu Kəsilişinin Korrelyasiyası: Fərqli quyularda eyni süxur laylarını müəyyən etmək və geoloji kəsilişi dəqiqləşdirmək üçün istifadə olunur.
• Kollektor Layların Ayrılması: Neft və qaz ehtiva edə biləcək kollektor layları (qumdaşı, əhəngdaşı) gilli laylardan ayırmağa kömək edir.
• Sementləmə Keyfiyyətinə Nəzarət: Quyuda boru arxasında sementin səviyyəsini və keyfiyyətini müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər.
• Hidrogeoloji Tədqiqatlar: Yeraltı suların axın istiqamətini və sürətini qiymətləndirmək üçün tətbiq olunur.

Qamma karotajı sadə, etibarlı və bir çox quyu mühitində (qazıma məhlulunun tərkibindən asılı olmayaraq) istifadə oluna bilən universal bir üsuldur. Bu səbəbdən də quyu tədqiqatlarının ilkin və ən vacib addımlarından biri sayılır.